Kontent qismiga oʻtish

China National Petroleum Corporation

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
China National Petroleum Corporation
Turi State-owned enterprise
Tarmogʻi Oil and gas
Qachon asos solingan 1988 (36 yil avval) (1988)
Hududiy xizmati Global
Rahbariyat Dai Houliang, Chairman
Li Fanrong, President
Mahsulot(lar)i Petroleum, natural gas, and other petrochemicals
Aylanma daromadi ¥2,807 trillion RMB (2021)[1]
Operatsion foydasi ¥205 billion RMB (2021)[1]
Boyligi ¥4,192 trillion RMB (2021)[1]
Sof foydasi 56 241 880 000[2]
Ishchilar soni 1,090,345 (2022)[1]
Shoʻba korxonalari PetroChina
Vebsayti https://www.cnpc.com.cn

Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi (CNPC) (xitoycha: 中国石油天然气集团公司; pinyin: Zhōngguó Shíyóu Tiānránqì Jítuán Gōngsī) - Xitoyning yirik milliy neft va gaz korporatsiyasi boʻlib, dunyodagi eng katta integratsiyalashgan energetika guruhlaridan biri hisoblanadi. Uning bosh qarorgohi Pekin shahrining Dongcheng tumanida joylashgan[3]. CNPC 2022-yilgi Fortune Global 500 reytingida daromad boʻyicha dunyoning eng katta korporatsiyalari orasida toʻrtinchi oʻrinni egalladi[4].

Korporativ tuzilma

[tahrir | manbasini tahrirlash]

CNPC davlatga tegishli boʻlgan va 1999-yil 5-noyabrda CNPCning qayta tashkil etilishi doirasida yaratilgan ochiq aksiyadorlik jamiyati PetroChinaning bosh kompaniyasi hisoblanadi. Qayta tashkil etilish jarayonida CNPC oʻzining uglevodorodlarni izlash va qazib olish, qayta ishlash va marketing, kimyo va tabiiy gaz bilan bogʻliq aksariyat aktivlari va majburiyatlarini PetroChinaga oʻtkazdi. CNPC va PetroChina xorijiy aktivlarni CNPC Exploration & Development Company (CNODC) qoʻshma korxonasi orqali rivojlantiradi, bu korxonaning 50% ulushi PetroChinaga tegishli.

2014-yil mart oyida CNPC raisi Chjou Jiping CNPC oʻzining oltita biznes boʻlimini xususiy investorlarga ochishini eʼlon qildi[5].

CNPC shuningdek, UOP LLC bilan memorandum imzolagan boʻlib, bu ikki kompaniya Xitoyda bioyoqilgʻi texnologiyalari va loyihalari boʻyicha hamkorlik qilad[6]i.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1949-yilda kommunistik inqilobdan soʻng Xitoy Neft Korporatsiyasi (CPC Corporation) Xitoy Respublikasining chekinishi bilan Tayvanga koʻchirilgan. CNPC esa Xitoy Xalq Respublikasi hukumati qoshidagi davlat idorasi sifatida tashkil etilgan. 1949-yilda Xitoy hukumati yonilgʻi boshqaruvi uchun maxsus „Yonilgʻi sanoati vazirligi“ni tashkil etdi. 1952-yilning yanvar oyida yonilgʻi vazirligining neft qidirish va qazib olishni boshqarish boʻlimi tashkil etilib, u „Bosh neft boshqarmasi“ deb ataldi. 1955-yilning iyul oyida Yonilgʻi sanoati vazirligini oʻrniga yangi vazirlik, Neft vazirligi, tashkil etildi. 1955-yildan 1969-yilgacha Xitoyda Qinghai, Heilongjiang (Daqing neft koni), Bohai koʻrfazi va Songliao havzasida taxminan toʻrt ta neft koni topildi. 1988-yilning 17-sentyabrida hukumat Xitoydagi barcha neft faoliyatlarini boshqarish uchun davlat korporatsiyasini yaratishga qaror qildi va Neft vazirligi tugatildi, natijada CNPC tashkil etildi[7][8].

CNPCning xalqaro operatsiyalari 1993-yilda boshlandi. CNPCning shoʻba korxonasi SAPET Peru hukumati bilan Talara provinsiyasi havzasidagi VII blokni boshqarish uchun xizmat shartnomasini imzoladi[9]. Keyinchalik, 1997-yilning iyun oyida, Sudan hukumati bilan neft shartnomasi imzolandi va Katta Nil Neft Operatsion Kompaniyasi tashkil etilib, Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasi (CNPC) unda 40 foiz ulushga ega boʻldi[10]. 2005-yilning avgustida CNPC Alberta shtatida joylashgan PetroKazakhstan kompaniyasini 4,18 milliard AQSh dollari evaziga sotib olishga rozi boʻldi. Bu Xitoy kompaniyasi tomonidan amalga oshirilgan chet eldagi eng katta sotib olishga yalandi. 2005-yil 26-oktabrda Kanada sudi LUKoilning sotishni blokirovka qilish urinishini rad etgandan soʻng, bu xarid amalga oshdi[11]. 2006-yilda aksiyalarning 67% qismi CNPCdan PetroChinaga sotildi[12]. 1997-yil iyun oyida kompaniya Qozogʻistonning Aktobe Oil Company kompaniyasining 60,3% ulushini sotib oldi va 1997-yil iyul oyida CNPC Venesueladagi Intercampo neft koni va Sharqiy Karakoles neft koni uchun neft shartnomasini qoʻlga kiritdi.

1998-yilning iyul oyida hukumat kompaniyani neft sanoatining yuqori va quyi oqim prinsiplariga muvofiq qayta tuzdi[13]. CNPC oʻzining koʻpchilik ichki aktivlarini alohida kompaniya, PetroChina, tarkibiga oʻtkazdi. 2007-yil 5-noyabrda HK roʻyxatidagi PetroChina Shanxay fond birjasida A-ulush sifatida roʻyxatga olindi[14].

Xitoyning energiya ehtiyojlari oshishi va hukumatning chetga chiqish siyosati qoʻllab-quvvatlashi bilan CNPC xalqaro miqyosda kengaygan davlat korxonalaridan biriga aylandi. Chunki mavjud boʻlgan neft resurslari allaqachon daʼvo qilingan, CNPC va boshqa korxonalar siyosiy va xavfsizlik xavfi yuqori boʻlgan davlatlarga kirishga majbur edi.

2012-yilda CNPCning shoʻba korxonasi Kunlun banki Islom Inqilobi Muhofizlari Korpusi va Quds Kuchi bilan moliyaviy aloqalari tufayli AQSh tomonidan sanksiyaga tortildi[15].

2013-yilning iyulida CNPC va Eni Mozambikdagi ofshor tabiiy gaz blokida 20% ulushni sotib olish boʻyicha 4,2 milliard dollarlik bitimni imzoladi[16].

2014-yil iyun oyida Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasining asosiy shoʻba korxonasi rahbari Pekinga chaqirib olindi va jamoatchilik nazaridan chetga chiqarildi[17]. 2014-yil iyul oyida Kanadadagi Xitoy Milliy Neft Korporatsiyasining asosiy vakilining almashinuvi eʼlon qilindi[17].

2022-yil fevral oyida CNPC va Rossiyaning Gazprom kompaniyasi Sharqiy yoʻl orqali yiliga 10 milliard kubometr gaz yetkazib berish shartnomasini imzoladi[18].

2022-yilda Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi ortidan kompaniya Rossiyada faoliyat yuritishda davom etdi va Sinopec bilan birgalikda Rossiyada soliq toʻlovlarini davom ettirishi tufayli Ukrainadagi Urushning xalqaro homiylari roʻyxatiga kiritildi[19].

Operatsiyalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xitoyning Liaoning provinsiyasi, Dalian shahrida joylashgan PetroChina yonilgʻi quyish stansiyasidagi yonilgʻi narxlari, 2009-yil

CNPC 3,7 milliard barrel (590 000 000 m³) neft ekvivalentidagi zaxiralarga egalik qiladi. 2007-yilda CNPC 54 milliard kub metr tabiiy gaz ishlab chiqardi[20]. CNPC Ozarbayjon, Kanada, Eron, Indoneziya, Myanma, Ummon, Peru, Sudan, Niger, Tailand, Turkmaniston va Venesuela kabi mamlakatlarda 30 ta xalqaro qidiruv va ishlab chiqarish loyihalariga ega. Kompaniyaning koʻplab qidiruv loyihalari CNPCga tegishli Great Wall Drilling Company (GWDC) burgʻulash xizmatlari kompaniyasi tomonidan amalga oshiriladi[21].

2018-yilda kompaniya Henan provinsiyasida umumiy sigʻimi 55,6 milliard kub metr boʻlgan tabiiy gaz saqlash omborini qurayotganini eʼlon qildi. Bu qurilish, asosan, qishda gaz taʼminotida yuzaga keladigan qiyinchiliklarni yengillashtirish uchun amalga oshirilmoqda. Xitoy gazni import qilish terminallaridan minglab kilometr uzoqlikdagi isteʼmochilariga yetkazib berish majburiyati tufayli oʻtgan qish mavsumida logistika muammolariga duch kelgan va bu holat mamlakatda yer osti gaz saqlash inshootlari qurishni tezlashtirdi. Shuningdek, Xitoy havoni ifloslantiruvchi tutunni kamaytirish maqsadida koʻplab koʻmir bilan ishlaydigan IES qozonlarini toza tabiiy gazga oʻtkazish boʻyicha keng koʻlamli dasturni boshladi.

Afrika

[tahrir | manbasini tahrirlash]

CNPC Afrikaga investitsiya kiritgan birinchi Xitoy kompaniyasidir.[22] 1996-yilda Sudandagi fuqarolar urushi sababli Chevron tomonidan tashlab ketilgan neft konlarini boshqara boshladi[22].

Janubiy Sudan

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoy milliy neft kompaniyasining shoʻba korxonasi, Great Wall Drilling Company, 1997-yildan boshlab 3 yil davomida Sudanda 57 quduqni burgʻulash uchun 700 million dollar sarmoya kiritdi[23]. 2010-yilda kompaniya Sudan neft vazirligi bilan 75,5 million dollarga teng 5 ta neft burgʻulash qurilmasi qurish boʻyicha shartnoma tuzdi[24].

Janubiy Sudan 2011-yilda mustaqillikka erishganidan soʻng Janubiy Sudan hududida CNPC (shuningdek Sinopec)ning katta ulushlarga ega koʻplab neft konlari qolib ketdi[22]. CNPC Janubiy Sudan neft sektoridagi yirik investor hisoblanadi. Kompaniya Petrodar konsortsiumida katta ulushga ega[25].

Janubiy Sudanda 2013-yil dekabrida boshlangan fuqarolar urushi, Xitoy siyosatchilarini neft konlari va boshqa investitsiyalarni tashlab ketish yoki mojarolar davomida ularni saqlab qolish haqida oʻylab koʻrishga majbur qildi[26]. Oxir oqibat, xitoyliklarning kichik guruhi neft ishlab chiqarishni davom ettirish uchun qold[26]i. Garchi CNPC yuqori transport xarajatlari va past xalqaro neft narxlari tufayli katta yoʻqotishlarga uchragan boʻlsa-da, ushbu qaror Janubiy Sudanda neft faoliyatini davom ettirishga imkon berdi[26]. Neft ishlab chiqarishni davom ettirish sababli Janubiy Sudan iqtisodiyotini barqarorlashtirishga qoʻshgan hissasi uchun Xitoy Janubiy Sudan hukumati va xalqaro hamjamiyatdan katta ishonch va qoʻllab-quvvatlashga erishdi[26].

Chad

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil holatiga koʻra, CNPC Shveysariya kompaniyasi bilan hamkorlikda Chadda neft konlarini boshqaradi[22].

Mozambik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil holatiga koʻra, CNPC Mozambikda ikki tabiiy gaz loyihasining 20 foiziga egalik qiladi[22].

Niger

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil holatiga koʻra, CNPC Niger hukumati bilan birgalikda toʻqimachilik zavodini boshqaradi[22]. CNPC, shuningdek, mamlakatning yagona faol neft konini boshqarad[22]i.

Markaziy osiyo

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Afgʻoniston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2011-yil dekabrda Afg‘oniston CNPC bilan Amudaryo havzasidagi neft bloklarini rivojlantirish boʻyicha shartnoma imzoladi, bu loyiha yigirma yil davomida milliardlab dollar daromad keltirishi kutilmoqda. Shartnoma shimoliy Sar-e Pol va Faryob viloyatlarida burgʻulash va neftni qayta ishlashni oʻz ichiga oladi va bu bir necha oʻn yillik davomida Afgʻoniston hukumati tomonidan tuzilgan birinchi xalqaro neft ishlab chiqarish shartnomasi hisoblanadi[27]. CNPCning Afgʻonistondagi barcha faoliyati Tolibon hokimyatga kelishi sabab toʻxtatildi.

Qozogʻiston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

CNPC Qozogʻiston neft sektoridagi eng faol Xitoy kompaniyalaridan biri hisoblanadi[28]. CNPC Alberta markazida joylashgan PetroKazakhstan kompaniyasini sotib olgandan soʻng Qozogʻiston neft sektorini rivojlantirishda faol ishtirok eta boshladi. CNPC kompaniyani 4,18 milliard dollarga sotib oldi. CNPC siyosiy norozilikni PetroKazakhstanning qisman ulushini qozoq davlat neft kompaniyasi „KazMunayGaz“ga sotish orqali hal qildi.

2023-yil iyun oyida CNPC Qozogʻistonning gaz va neft quvurlari quvvatini kengaytirish hamda Kashaganda joylashgan gazni qayta ishlash zavodini qurish boʻyicha investitsiyalar uchun Samruk-Kazyna kompaniyasidan toʻliq qoʻllab-quvvatlashga erishdi. Bundan tashqari, CNPC Shimkent neftni qayta ishlash zavodidagi loyihalarda ishtirok etdi. Ushbu loyihalarni amalga oshirish orqali Xitoy Qozogʻistonda ishlab chiqarilgan neftni olishi mumkin boʻlardi[29]. Shimkent neftni qayta ishlash zavodini modernizatsiyalash ishlari 2023-yil avgust oyida yakunlandi[30].

Pokiston

Great Wall Drilling Corporation (GWDC) Pokistonda 2008-yilgacha faoliyat yuritgan. 2008-yilda GWDCning Pokistondagi barcha faoliyati va aktivlari CNPCning boshqa bir shoʻba korxonasi, Chuanqing Drilling Engineering Company Limited (CCDC), tomonidan sotib olindi.

Oʻzbekiston

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006 yilda CNPC davlatga tegishli Oʻzbekneftegaz, LUKoil Overseas, Petronas va Koreya Milliy neft korporatsiyasi bilan xalqaro konsortsium tuzdi va Orol dengizida neft va gaz konlarini qidirish va rivojlantirish uchun hamkorlik boshladi[31].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Annual Report 2021“ 19, 22. China National Petroleum Corporation.
  2. ↑ (unspecified title)
  3. ↑ "Contact Us." China National Petroleum Corporation. Retrieved on July 8, 2010. (Wayback Machine saytida May 5, 2010, sanasida arxivlangan)
  4. ↑ „Global 500“. Fortune. Qaraldi: 2020-yil 16-dekabr.
  5. ↑ „CNPC chairman starts courting private investors“. Petro Global News and Oil Patch Asia, LLC (2014-yil 6-mart). 2014-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 10-mart.
  6. ↑ "UOP and CNPC collaborate on biofuels projects in China". Membrane Technology 2009 (12): 1–16. 2009. doi:10.1016/S0958-2118(09)70240-X. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S095821180970240X. 
  7. ↑ „PetroChina Co., Ltd.“ (en-GB). Nikkei Asia. Qaraldi: 2023-yil 14-iyul.
  8. ↑ „China National Petroleum Corporation 中国石油天然气集团 – Company Profile on ChinaEDGE“ (en-US). The China Project. Qaraldi: 2023-yil 14-iyul.
  9. ↑ „Sapet to Invest US261mn in Block VI/VII in Peru“ (en). www.rigzone.com. Qaraldi: 2023-yil 14-iyul.
  10. ↑ Hammond, Joseph „Sudan: China's Original Foothold in Africa“. The diplomate. 2019-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 27-aprel.
  11. ↑ „CNPC secures PetroKazakhstan bid“. BBC (2005-yil 26-oktyabr). 2014-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 6-avgust.
  12. ↑ „PetroChina to acquire 67% interests in PetroKazakhstan“ (zh).[sayt ishlamaydi]
  13. ↑ History of CNPC (Wayback Machine saytida 2007-08-23 sanasida arxivlangan), CNPC website.
  14. ↑ Greenlees, Donald; Lague, David. „PetroChina shares triple value in record IPO“ (en-US). The New York Times (2007-yil 5-noyabr). Qaraldi: 2023-yil 14-iyul.
  15. ↑ Charbonneau, Louis. „Iran uses China bank to transfer funds to Quds-linked companies“ (en). Reuters (2014-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2020-yil 6-yanvar.
  16. ↑ „CNPC and Eni sign Mozambique gas deal for US$4.2 billion“. Oil Review Africa.com (2013-yil 16-iyul). 2015-yil 6-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 24-iyul.
  17. ↑ 17,0 17,1 Chester Dawson; Alistair MacDonald; Brian Spegele. „Chinese Corruption Probe Stretches Into Canada Billion-Dollar Oil-Sands Project Is Left in Limbo“. WSJ.com. Dow Jones & Company, Inc. (2014-yil 28-iyul). 2015-yil 9-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-avgust.
  18. ↑ „China, top Russian energy firms discuss developing oil and gas fields -CNPC“. Reuters (2023-yil 1-noyabr). Qaraldi: 2024-yil 21-may.
  19. ↑ Ukraine designates Chinaʼs biggest oil firms as ‘sponsors of war’ for Russian joint ventures
  20. ↑ „UPDATE 1-PRESS DIGEST - China - Oct 24“. Reuters (2008-yil 23-oktyabr). 2014-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 5-avgust.
  21. ↑ Securities Daily August 2011
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 Shinn, David H.; Eisenman, Joshua. China's Relations with Africa: a New Era of Strategic Engagement. New York: Columbia University Press, 2023. ISBN 978-0-231-21001-0. 
  23. ↑ Patey, Luke. The New Kings of Crude. C. Hurst & Co. (Publishers) Ltd., 2014. 
  24. ↑ „Sudan to drill 11 new oil wells for 4066.5 mln“. Reuters (2010-yil 29-sentyabr). 2018-yil 12-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 12-sentyabr.
  25. ↑ "China to evacuate South Sudan oil workers to capital (Wayback Machine saytida 2015-09-24 sanasida arxivlangan)". Reuters. December 20, 2013.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 Meng, Wenting. Developmental Peace: Theorizing China's Approach to International Peacebuilding, Ibidem. Columbia University Press, 2024. ISBN 9783838219073. 
  27. ↑ Harooni, Mirwais. „REFILE-Afghanistan signs major oil deal with China's CNPC“ (2011-yil 28-dekabr). 2012-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 1-yanvar.
  28. ↑ Vakulchuk, Roman and Indra Overland (2019) „Chinaʼs Belt and Road Initiative through the Lens of Central Asia“, in Fanny M. Cheung and Ying-yi Hong (eds) Regional Connection under the Belt and Road Initiative. The Prospects for Economic and Financial Cooperation. London: Routledge, p. 119.
  29. ↑ Afanasiev, Vladimir „Kazakhstan set to boost business with China“ (en). Upstream Online | Latest oil and gas news (2023-yil 7-iyun). Qaraldi: 2023-yil 13-sentyabr.
  30. ↑ „China's CNPC completes upgrade at Kazakh's Shymkent refinery“ (en). Reuters (2018-yil 23-avgust). Qaraldi: 2023-yil 13-sentyabr.
  31. ↑ Uzbekistan, intl consortium ink deal on exploring Aral Sea (Wayback Machine saytida July 27, 2010, sanasida arxivlangan) ITAR-Tass 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=China_National_Petroleum_Corporation&oldid=5258926" dan olindi